การละเล่นผีตาโขน ถือเป็นประเพณีคู่ท้องถิ่นประจำจังหวัดเลย แต่ละปีจะมีนักท่องเที่ยวต่างถิ่นเดินทางมาร่วมสัมผัสวัฒนธรรมนี้นับแสนคน จึงเป็นโอกาสให้คนท้องที่ผลิตสินค้าที่ระลึกเกี่ยวกับผีตาโขนหลากหลายรูปแบบไว้จำหน่ายแก่แขกต่างแดน หนึ่งในนั้น คือ “เซรามิกผีตาโขน” ผลงานของศิลปินอย่าง “อภิชาติ คำเกษม” ที่ถือเป็นผู้ผลิตสินค้าประเภทนี้รายแรก และรายเดียวของไทย
เจ้าของผลงานเล่าว่า เนื่องจากเป็นชาว จ.เลย โดยกำเนิด
มีความผูกพันกับผีตาโขนอย่างลึกซึ้งตั้งแต่วัยเยาว์
และอยากถ่ายทอดศิลปะและภูมิปัญญาที่งดงามของบ้านเกิดให้เป็นที่รู้จักของคนทั่วโลกผ่านสินค้าที่ระลึก
จึงเริ่มจากผลิตผีตาโขนย่อส่วนทำจากไม้เมื่อกว่า 25 ปีที่แล้ว
ทว่า ผลงานดังกล่าวมีปัญหา นานวันไปเนื้อไม้จะขึ้นรา และผุพัง
เลยเปลี่ยนวัสดุมาเป็นพลาสติก แต่ก็ยังไม่ได้ผลงานที่พอใจนัก
เพราะรู้สึกว่า พลาสติกขาดเสน่ห์ความเป็นแฮนด์เมด
และขาดเอกลักษณ์ความเป็นธรรมชาติ จึงลองเปลี่ยนมาทำรูปแบบเซรามิกดูบ้าง
แม้อภิชาติ จะมีพื้นฐานงานศิลปะ เพราะจบจากวิทยาลัยเพาะช่าง
แต่เป็นสาขาจิตรกรรม ความรู้เชิงประติมากรรม
และกระบวนการผลิตเซรามิกต้องเรียนรู้ใหม่ด้วยตัวเองทั้งหมด
โดยศึกษาตามโรงงานเซรามิก ที่ จ.ลำปาง กับเรียนรู้จากตำรา
และลองผิดลองถูกเอง นานกว่า 2 ปี จนสำเร็จประมาณปี 2530
ซึ่งถือเป็นผู้ผลิตงานลักษณะนี้รายแรกของไทย
และถึงปัจจุบันก็ยังเป็นรายเดียวอยู่
“ผลงานชิ้นนี้
ผมถือว่าเป็นงานศิลปะซ้อนศิลปะ
เพราะเครื่องปั้นดินเผาก็เป็นศิลปะอย่างหนึ่ง
ผีตาโขนก็เป็นศิลปะอีกด้านหนึ่ง เมื่อเรานำมาประยุกต์ไว้ด้วยกัน ข้อดี คือ
ความคงทน ซื้อไปนานเท่าไร ก็ยังอยู่ในสภาพเดิม
นักท่องเที่ยวซื้อกลับไปวางโชว์ที่บ้านเขา ก็ช่วยเผยแพร่วัฒนธรรมนี้
ซึ่งเป็นตัวแทนของจ.เลย ภาคอีสาน และประเทศไทยให้ขยายกว้างออกไป” อภิชาติ กล่าว
|
ด้านลวดลายของผีตาโขนบนเซรามิก เน้นเรียบง่าย
เหมือนแบบดั้งเดิมที่สุด เพราะอยากทำงานในเชิงอนุรักษ์
ต่างจากผีตาโขนปัจจุบันที่ชาวบ้านมักจะนำศิลปะต่างๆ จากตะวันตก
หรือญี่ปุ่นมาผสม แม้จะดูสวยงาม แต่เสน่ห์ความคลาสสิกมันหายไป
|
ทั้งนี้ เซรามิกผีตาโขนมีมากกว่า 20 ประเภท
เน้นให้สินค้าเป็นตัวเชื่อมระหว่างวัฒนธรรมพื้นบ้านสู่ความเป็นสากล
การออกแบบจึงเป็นผลิตภัณฑ์ที่ใช้ได้ในชีวิตประจำวันของคนทั่วไป เช่น โคมไฟ แก้วน้ำ แก้วกาแฟ แจกัน กระถางต้นไม้ โมบาย ชุดน้ำชา ฯลฯ
โดยได้รับมาตรฐานสินค้าอุตสาหกรรม และมาตรฐานสินค้าชุมชนด้วย
ส่วนราคาวางไว้ที่ระดับปานกลาง ทุกคนสามารถซื้อหาได้ง่าย เริ่มต้นที่ 50 – 3,000 บาท นอกจากนั้น ปัจจุบันได้เพิ่มเติมสินค้าใหม่อย่างเปเปอร์มาเช่ผีตาโขนด้วย
|
สำหรับช่องทางตลาดนั้น ฝากขายตามร้านสินค้าที่ระลึกใน จ.เลย
กับออกงานแสดงสินค้าโอทอป ประจำปี รวมถึง
รับจ้างผลิตเป็นสินค้าที่ระลึกให้แก่บริษัทหรือหน่วยงานราชการต่างๆ
สำหรับช่วงที่ขายดีที่สุด คือ ระหว่างมีงานเทศกาลผีตาโขน
ราวเดือนกรกฎาคมของทุกปี ซึ่งจะมีนักท่องเที่ยวเดินทางมา จ.เลย นับแสนคน
ซึ่งเซรามิกผีตาโขนเป็นสินค้าที่ระลึกยอดฮิตอีกชนิดหนึ่ง
ที่นักท่องเที่ยวมักซื้อติดไม้ติดมือกลับไป
|
ด้านการสร้างงาน และสร้างอาชีพให้ชุมชนนั้น อภิชาติ เล่าว่า
นำชาวบ้านในท้องถิ่นมาฝึกสอนเพื่อเป็นแรงงานผลิต ปัจจุบันในกลุ่มมีสมาชิก
12 คน ส่วนใหญ่จะเป็นผู้ที่ทำงานด้วยกันมาเป็น 10 ปีแล้ว
ส่วนคนรุ่นใหม่ไม่ค่อยสนใจอยากจะมาทำงานนี้มากนัก
|
“ค่านิยมของคนรุ่นใหม่ ยังชอบที่จะทำงานโรงงานในเมือง
ไม่ชอบที่จะเป็นผู้สร้างสรรค์ผลงานใหม่ๆ ของตัวเอง
ทำให้คนรุ่นใหม่ไม่ค่อยสนใจมาทำงานแบบนี้ เพราะเป็นงานแฮนด์เมด
ต้องใช้ความละเอียดอ่อน และเวลาฝึกฝนนาน ดังนั้น
ผมจึงอยากให้คนรุ่นใหม่เกิดความรู้สึกอยากอนุรักษ์ภูมิปัญญาดั้งเดิมขึ้นในสมอง
ซึ่งมันจะมีคุณค่าอย่างยิ่งสำหรับประเทศของเรา” เจ้าของผลงาน กล่าว
|
|